Guðbergur Bergsson er lykilhöfundur íslenskra nútímabókmennta, einn af merkari höfundum Evrópu og einn mikilhæfasti þýðandi heimsbókmennta á íslensku. Bókin Heiman og heim geymir sýn erlendra og innlendra skálda, rithöfunda, myndlistarmanna, þýðenda og fræðimanna á sköpunarverk Guðbergs. Hún byggir að stórum hluta á erindum sem flutt voru honum til heiðurs á alþjóðlegu málþingi í Hátíðarsal Háskóla Íslands 1. júní 2013 og við veitingu heiðursdoktorsnafnbótar þann sama dag. Hér birtist einnig æviágrip Guðbergs Bergssonar og fáeinar ljósmyndir úr lífi hans, þökk sé Guðbergsstofu, safni um líf og feril Guðbergs í Kviku, auðlinda- og menningarhúsi.

Höfundar greina eru Eric Boury, Hans Brückner, Ármann Jakobsson, Enrique Bernárdez, Erik Skyum-Nielsen, Massimo Rizzante, Birna Bjarnadóttir, Colm Tóibín og Ástráður Eysteinsson. Að auki geymir bókin viðtal Kristínar Ómarsdóttur við Guðberg Bergsson og smásögu eftir Luísa Costa Gomes.

Inngang ritar Einar Sigurbjörnsson.

Kristilegur barnalærdómur eftir lúterskri kenningu eftir séra Helga Hálfdánarson prestaskólakennara kom út árið 1877. Árið eftir var það gert að löggiltu fermingarkveri, hinu fyrsta eftir íslenskan höfund, og var prentað ásamt nýrri þýðingu Helga á Fræðunum minni eftir Martein Lúther, sem fylgja einnig þessari útgáfu kversins. Ritinu, sem hefur frá upphafi í daglegu tali gengið undir nafninu „Helgakver“, var ætlað að svara þörfinni fyrir skýrt og aðgengilegt fræðslurit fyrir unglinga, sem á Íslandi áttu fæstir kost á tilsögn lærðra kennara. Varð það ráðandi í fermingarfræðslu allt fram undir 1930 og mótaði því að miklu leyti trúarskilning landsmanna um fimmtíu ára skeið og fram eftir öldinni.

Helgi Hálfdánarson var vinsæll og virtur kennari, skáldmæltur og lét eftir sig fjölda frumortra og þýddra sálma, auk þess sem hann sat um tíma á Alþingi. Höfundareinkenni Helgakvers eru fyrst og fremst tær og greinileg framsetning Helga á grundvallaratriðum kristindómsins, lipur og aðgengilegur stíll hans og skarpur skilningur á trúarsetningunum.

Kverið skiptist í tvo hluta. Fyrstur er „Trúarlærdómur“ þar sem fjallað er skipulega um trúaratriðin samkvæmt efnisskiptingu trúarjátningarinnar, um tilvist Guðs, eiginleika hans og heilaga þrenningu, sköpunina og kristinn mannskilning, þá um endurlausnarverk Jesú Krists, náðarverk hins heilaga anda og loks um dauðann og hinn hinsta dóm. Síðari hlutinn, „Siðalærdómur“, fjallar um kristilega siðfræði, sér í lagi um fyrirmyndina í Jesú, eðli dyggða og skyldu og hinar ólíku skyldur okkar gagnvart Guði, sjálfum okkur, öðrum mönnum og samfélaginu öllu. Skilningur Helga á trú og siðgæði var sá að trúin væri hið persónulega samband hvers og eins við guðdóminn. Siðgæðið væri hins vegar breytnin, ávöxtur hinnar innri trúar, sem verður að lífi þar sem hið góða er ráðandi. Hvort er þó hinu ætíð nauðsynlega undirorpið.

Kverið féll úr almennri notkun með tilkomu nýrra sjónarmiða í fræðslumálum og guðfræði. Utanbókarlærdómur sem kennsluaðferð sætti gagnrýni, sem og framsetning sem einkenndist um of af kreddufestu. Engu að síður má þessi kennslubók í kristnum fræðum teljast merkileg, bæði sem heimild um trúarlegt uppeldi Íslendinga fyrr á tímum, en einnig efnislega, sem útlagning á hinni kristnu kennisetningu. Þá hafa hin minni fræði Lúthers að geyma þau almikilvægustu grundvallaratriði trúarinnar sem guðfræðingurinn mikli taldi hvert mannsbarn verða að þekkja.

Einar Sigurbjörnsson rekur útgáfusögu beggja verka, og sögu slíkra kvera almennt, skilmerkilega í fróðlegum inngangi.

Höfuðljóð er nýstárleg bók. Tólf ljóðskáld tókust á við þá áskorun að semja ljóð út frá höfuðmyndum listamannsins Leifs Breiðfjörð en jafnframt birtast hér myndir hans: tólf hausar, tólf ljóð. Þannig mætast þrettán öflugir listamenn og leiða saman ólík form og búa til nýjan galdur sem orkar á lesendur á frumlegan og skapandi hátt.

Ljóðskáldin eru: Anton Helgi Jónsson, Einar Már Guðmundsson, Guðmundur Andri Thorsson, Kristín Svava Tómasdóttir, Linda Vilhjálmsdóttir, Pétur Gunnarsson, Sjón, Soffía Bjarnadóttir, Steinunn Sigurðardóttir, Þorsteinn frá Hamri, Þórarinn Eldjárn og Þórdís Gísladóttir

Í bókinni er varpað nýju ljósi á íslenskar miðaldadómkirkjur og fyllt í eyður í húsagerðarsögu landsmanna. Sagt er frá timburdómkirkjunum fjórum, sem stóðu á Hólum í Hjaltadal áður en núverandi steinkirkja var byggð 1757-1763. Jónskirkju, sem reist var upp úr 1106. Jörundarkirkju, reist um 1280, Péturskirkju 1395 og Halldórukirkju 1625-1627.

Hér er greitt úr margri flækju við túlkun heimilda, eldri rannsóknir teknar til endurskoðunar og birtar teikningar af kirkjunum fjórum, sem byggja á rannsóknum höfundar, auk fjölmargra skýringarteikninga og ljósmynda. Byggingarsaga kirknanna er rakin og greint frá smíði þeirra, stærð og gerð.

Magnús Stephensen dómstjóri (1762-1833) var helsti leiðtogi upplýsingarinnar hér á landi og forystumaður í íslenskum menningarmálum í heilan mannsaldur. Hann var mikilvirkur rithöfundur og tók margvísleg efni til meðferðar í ritum sínum. Í þessari bók er hugmyndafræði hans greind og sett í sögulegt samhengi.

Útgáfuár: 1996

Safn til iðnsögu Íslendinga. Frætt um faratæki og ferðabúnað ásamt kafla um glerslípun og speglagerð.

Bókin segir frá gerð ferðabúnaðar og smíði faratækja. Lýst er verksiði og vinnubrögðum söðlasmiða, meðan hestar og hestvagnar voru helstu faratækin. Vagnasmiðir voru um skeið mikilvæg iðnaðarmannstétt, bifreiðasmiðir leystu þá af hólmi. Meginhluti bókarinnar er yfirlit um sögu bifreiðasmíða, en umsvif á því sviði hafa verið meiri en almenningi er kunnugt. Þá er greint frá ýmis konar þjónustu sem tengist bifreiðaiðngreinum.

Óskar Halldórsson varð lektor í íslenskum bókmenntum við Háskóla Íslands árið 1968 og starfaði við skólann í rösklega áratug. Þessi bók hefur að geyma safn ritgerða hans um bókmenntir, einkum um íslenskar fornsögur og ljóðagerð á 19. og 20. öld. Þar á meðal er þekktasta framlag hans til rannsókna á fornbókmenntum, Uppruni og þema Hrafnkelssögu. Í þeirri ritgerð tekst hann á við ríkjandi rannsóknarhefð og fyrri kenningar um söguna og sýnir fram á að munnleg sagnahefð muni hafa átt þátt í tilurð hennar. Fleiri ritgerðir um Íslendingasögur eru í bókinni, svo sem merkar greinar Óskars um Grettis sögu.

Óskar var mikill unnandi ljóðlistar og ljóðaupplestur hans rómaður. Í bókinni eru margar ritgerðir um ljóðagerð seinni tíma og fjallað þar um skáldin Bjarna Thorarensen, Pál Ólafsson, Stephan G. Stephansson, Jóhannes úr Kötlum, Halldór Laxness, Snorra Hjartarson, Ólaf Jóhann Sigurðsson og Hannes Pétursson. Um ljóðlist nóbelsskálsins hefur varla verið betur fjallað en í grein Óskars um Kvæðakver Halldórs Laxness og almennt má segja um ritgerðir hans um íslenska ljóðlist að þar komi „alltaf glöggt í ljós næmur skilningur hans og gagnrýnin, persónuleg túlkun“, eins og Vésteinn Ólason kemst að orði í inngangi sínum.

Í þessari bók Árna Björnssonar er úrval greina, erinda og ritgerða um margvísleg efni. Hér birtast fyrirlestrar og erindi sem höfundur hefur flutt víðs vegar á síðustu hálfri öld. Höfundur kemur víða við, fjallar um íslensk fræði og menningarsögu, um alþjóðamál og stjórnmál hérlendis og erlendis – skrifar meðal annars einskonar pólitíska ævisögu. Bókin veitir innsýn í störf og ævi Árna Björnssonar, víðföruls menntamanns með alþýðlegar rætur, en varpar einnig ljósi á aðstæður, viðfangsefni og viðhorf heillar kynslóðar. Bókin er gefin út í tilefni 85 ára afmælis höfundar í janúar 2017.