„Sérhver einstaklingur, út af fyrir sig, er ófullkominn andi, áþreifanleg mynd. Í gjörvallri tilveru hans ríkir ein skilgreining en aðrar fyrirfinnast þar aðeins í máðum útlínum. Fyrir þeim anda sem stendur ofar öðrum er áþreifanleg tilvera á lægra stigi eins og sokkin í djúp og orðin að ógreinilegri mynd; það sem áður var kjarni málsins er nú aðeins menjar; mynd þess er hulin og orðin að litlausum skugga.“

Formáli að Fyrirbærafræði andans er ekki langur texti , en er þó í raun inngangur að lífsstarfi Hegels, hins áhrifamikla þýska heimspekings. Þar leggur hann drögin að sínu þekktasta verki, Fyrirbærafræði andans, en lýsir um leið grundvelli hugsunar sinnar sem blómstraði áfram í verkum á borð við Söguspeki hans, Réttarheimspeki og Fagurfræði. Í formálanum eru kynnt til sögunnar mörg þeirra hugtaka sem síðar verða byggingareiningarnar í heimspekikerfi Hegels . Formálinn er fyrsta verk Hegels sem kemur út á íslensku. Hann er sannarlega ekki aðgengilegasti texti sem skrifaður hefur verið, en hann er góð byrjun fyrir þá sem vilja kynnast heimspeki Hegels.

Þýðandinn Skúli Pálsson er þaulvanur þýðandi þýskra heimspekirita. Höfundur inngangs er Björn Þorsteinsson prófessor sem gjörþekkir alla króka og kima þýskrar hughyggju.

Safn til iðnsögu Íslendinga. Iðnsaga Austurlands, fyrri hluti.

Rakin er saga prentiðnaðar, bókbands, efnaiðnaðar, skinnaverkunar og málmiðngreina á Austurlandi.

Í síðari bindinu er svo fjallað um ljósmyndun, brauðgerð, tréskipasmíði, stálskipasmíði, skógerð og plast- og gúmmíiðnað.

Safn til iðnsögu Íslendinga. Iðnsaga Austurlands, síðari hluti.

Rakin saga ljósmyndunar, brauðgerðar, tréskipasmíði, stálskipasmíði, skógerðar og plast- og gúmmíiðnaðar á Austurlandi.

Í fyrra bindinu var fjallað um sögu prentiðnaðar, bókbands, efnaiðnaðar, skinnaverkunar og málmiðngreina.

Þýðing: Þorleifur Hauksson.
Inngang ritar Sigríður Þorgeirsdóttir.

Finnski rökfræðingurinn Georg Henrik von Wright má heita merkastur norrænna heimspekinga 20. aldar. Hann lærði hjá Wittgenstein, sem leit á hann sem arftaka sinn, og vann að því að víkka út verksvið rökfræðinnar, meðal annars með rökfræðilegri greiningu siðaboða og athafna og háttarökfræði, sem hann var einn upphafsmannanna að. Á síðari hluta ferils síns runnu hins vegar upp fyrir honum takmarkanir rökgreiningarhefðarinnar í heimspeki og hann tók að fjalla um viðfangsefni sem heimspekingar innan þeirrar hefðar höfðu ekki talið sér beinlínis viðkomandi: ástand siðmenningarinnar og heimsmyndir nútímans.

Skrif von Wrights um þessi efni eru yfirleitt aðgengileg og ætluð almenningi ekki síður en heimspekingum, öfugt við hin tæknilegu verk hans um rökfræði, og svo er einnig um Framfaragoðsögnina. Ritið er nýlegt, gefið út 1993, áratug fyrir dauða höfundarins. Það hefur að geyma safn ritgerða sem gagnrýna þá ríkjandi hugmynd að vísindaleg þróun leiði til eiginlegra framfara og rekja hugmyndasögulegar rætur þessarar goðsagnar allt aftur til frelsunarhugmyndar kristindómsins. Skynsemistrú upplýsingarinnar fylgdi trú á að vísindalegar framfarir myndu bæta bæði lífsskilyrði og siðferði manna, en fólki varð smám saman ljóst af framgangi sögunnar að tækniafrekin mátti ekki síður nýta til ills. Því hörfaði skynsemistrúin, að mati von Wrights, og tækniframfarirnar urðu að markmiði í sjálfu sér. Slíkt gildismat telur hann brýnt að uppræta, enda séu ýmsir fylgifiskar tækniframþróunarinnar byrði á mönnum fremur en frelsandi afl. Hann hafnar því að þekkingarleit sé alltaf göfug í sjálfri sér og það sé einungis hagnýting þekkingarinnar sem geti brugðið á báða bóga, heldur sé hún iðulega samofin einhverju gildismati. Því þurfi að að skilja á milli grunnrannsókna í vísindum og hagnýtra rannsókna og taka gagnrýna afstöðu til vísindanna. Þessi afstaða von Wrights er samtvinnuð gagnrýni hans á óhefta markaðshyggju.

Von Wright taldi hlutverk heimspekinnar vera greiningu á því innsæi sem fólgið er í hugtökum okkar og ekki falla undir rökfræði. Hann segir eitt gagnlegasta hlutverk heimspekinga vera að greina hin raunverulegu markmið vísindaþróunar, enda sé þeim ekki stætt á ábyrgðarlausu skeytingarleysi um samfélagið. Sigríður Þorgeirsdóttir skýrir frá þessum hugmyndum von Wrights og fjallar ítarlega um kenningu hans um framfaragoðsögnina í fróðlegum inngangi sínum að verkinu.

Þýðing: Friðrik Rafnsson sem einnig ritar inngang.

Franski heimspekingurinn Denis Diderot er einn hinn þekktasti þeirra hugsuða sem kenndir eru við upplýsingu 18. aldar og einna frægastur sem annar ritstjóri Alfræðiorðabókarinnar
frönsku. Líkt og margir helstu höfundar þeirra tíma skrifaði Diderot um fjölmörg efni, allt frá listfræðum til raunvísinda, að ógleymdum skáldverkum hans. Frændi Rameaus er annað af tveimur höfuðverkum Diderots, að Alfræðiorðabókinni frátalinni, og hefur hitt, Jakob forlagasinni og meistari hans, einnig komið út í íslenskri þýðingu. Verkið ber undirtitilinn satýra og í því bregður höfundurinn upp aldarspegli þar sem deilt er á offágun og hræsni samtímamanna sinna, einhæfa skapgerð þeirra, og á þá sem lifa sníkjulífi og ýmist skríða fyrir öðrum eða vilja láta skríða fyrir sér. Að forminu til er Frændi Rameaus heimspekileg samræða þar sem sögumaður hittir fyrir sérvitring nokkurn, frænda hins merka tónskálds Rameaus, sem hefur skoðað samfélagið frá ýmsum hliðum, hafst við með aðalsfólki og betlað á götum úti, og veit að lestirnir leynast víða. Diderot var rómaður fyrir samræðusnilld sína og ber hið lifandi en þrauthugsaða samtal heimspekingsins og furðufuglsins henni ótvírætt vitni. Frændinn reynist vita ýmislegt umfram heimspekinginn og staða þeirra hvors gagnvart hinum verður æ óljósari eftir því sem líður á samræðuna, enda býr að baki sú ætlun Diderots að skekja stoðir ríkjandi gildismats með það viðhorf að leiðarljósi að hver maður sé sérstakur og eigi jafnan rétt til lífs og virðingar – og til að láta í sér heyra. Eins og kunnugt er átti Diderot sinn þátt í að smíða hugmyndagrunn frönsku byltingarinnar sem boðberi jafnréttis og lýðræðis.

Eitt mikilvægasta viðfangsefni samræðunnar eru þær hræringar í frönsku tónlistarlífi sem áttu sér stað um þessar mundir. Hart var deilt um gildi hefðbundinnar franskrar tónlistar andspænis léttari tónlist af ítölskum meiði, sem var að ryðja sér til rúms. Frændi Rameaus er merk heimild um umbrot í listalífi 18. aldar, en ekki síður þykja athyglisverð viðhorf Diderots sjálfs til tónlistarinnar. Samræðan leiðist svo inn á ýmsar brautir og þar er fjallað um visku og fávisku, réttlæti og ranglæti, snilligáfu og vitfirringu, kynlíf óperusöngkvenna og fleira sem höfundinum var hugleikið.

Friðrik Rafnsson segir í upplýsandi inngangi meðal annars frá dularfullri útgáfusögu verksins, skotspónum Diderots og menningarlífi Parísar þegar hann var uppi.

Frelsið er þekktasta rit John Stuart Mill og telst til sígildra rita stjórnspekinnar. Bókin þótti róttæk þegar hún kom  fyrst út árið 1859, en hugmyndirnar sem Mill setur fram í henni hafa orðið ein helsta undirstaða stjórnspeki eftir hans dag og grundvallaratriði lýðræðislegrar stjórnskipunar. Verkið á þó enn fullt erindi við lesendur, enda er það fyrst og fremst siðfræðirit, og vinsældir þess og útbreiðsla allt til þessa dags bera því vitni hversu skýr og djúp hugsun Mills um frelsi og þroska einstaklingsins er, auk þess sem framsetningin og stíllinn gera verkið einkar aðgengilegt og læsilegt.

Frelsisreglan, sem Mill setur hér fram, hljóðar svo að einstaklingurinn beri aðeins ábyrgð gagnvart samfélaginu á þeim athöfnum sínum sem skaði hagsmuni annarra, en ekki þeim sem varða aðeins hann sjálfan. Því er hvorki ríkinu né öðru fólki heimilt að skerða athafnafrelsi einstaklingsins nema í sjálfsvörn. En það er ekki fyrst og fremst ríkisvaldið sem Mill beinir gagnrýni sinni að, heldur alræði meirihlutans, hin oft og tíðum þögla skoðanakúgun  sem leitast við að steypa alla í sama mót og heftir þannig þroska einstaklingsins. Það er samfélaginu nauðsynlegt að meðlimir þess búi við hugsana- og málfrelsi og fái að þroskast í fjölbreytileika sínum til þess að allar skoðanir fái færi á að njóta sín, því það er aðeins í rökræðunni sem ljóst verður hvort skoðun sé sönn eður ei. Auk þess er hver sú skoðun sem við aðhyllumst ekki einlæg og hjartfólgin sannfæring, sem ræður breytni okkar, fyrr en við höfum tekist á við gagnrýni og efasemdaraddir.

Mill var einn af merkustu heimspekingum 19. aldar, höfuðpostuli nytjastefnunnar og baráttumaður fyrir kvenréttindum. Um þessi efni hafa komið út í Lærdómsritaröðinni verk hans Nytjastefnan og Kúgun kvenna. Frelsið er tileinkað eiginkonu Mills, Harriet Taylor, sem var náinn samstarfsmaður hans við ritun hennar.

Frelsið kom áður út í íslenskri þýðingu Jóns Ólafssonar á vegum Hins íslenzka þjóðvinafélags árið 1886. Í forspjalli rekur Þorsteinn Gylfason viðtökur Íslendinga við þeirri útgáfu sem og helstu atriði ævi og hugsunar Johns Stuarts Mill.

Höfundur rekur sig eftir öllum tiltækum heimildum um Frigg og Freyju og átrúnað á kvenleg goðmögn, allt frá ævafornum helluristum og fornminjafundum á Norðurlöndum til örnefna, um leið og rannsakaðar eru allar textaheimildir sem varðveittar eru. Þetta er stórmerkilegt grundvallarrit og um leið læsileg og fróðleg bók sem hentar vel öllu áhugafólki um forn fræði og heiðna trú.

Útgáfuár: 2007