Laufás við Eyjafjörð. Kirkjur og búnaður þeirra.

Þessi bók er síðara bindi af verki Harðar Ágústssonar um Laufásstað. Hér er fjallað um kirkjurnar í Laufási, byggingarnar sjálfar annars vegar en skrúða kirknanna og áhöld hins vegar.

Útgáfuár: 2012

Laufás við Eyjafjörð. Staðurinn

Fyrra bindi í verki Harðar Ágústssonar um Laufásstað. Gamli bærinn í Laufási er meginviðfagsefnið. Lýst er torfbænum sem enn stendur, og búið var í til 1936, og gerð grein fyrir þróun hans og einstakra bæjarhúsa frá miðri 16. öld í texta, ljósmyndum og teikningum.

Útgáfuár: 2005

Safn til iðnsögu Íslendinga. Saga málaraiðnar á Íslandi.

Ritið er tvíþætt að efni. Það fjallar um sögu málaraiðnar og málarastéttarinnar á Íslandi frá upphafi vega og þar til ný efni leystu af hólmi þau sem notuð höfðu verið um aldaskeið. Þá er ítarlega fjallað um sígild áhöld, efni og aðferðir sem fylgt hafa málaraiðninni fram til nútíma.

Hugmyndir, þekking og aðferðir í hjúkrun.

Þessi bók fjallar um tilurð og mótun hjúkrunarstarfsins á Vesturlöndum frá miðri nítjándu öld. Rætt er um starfið með hliðsjón af uppgangi nútímaheilbrigðisþjónustu og í ljósi breytinga sem hafa orðið á stöðu kvenna í samfélaginu. Gerð er grein fyrir hugmyndum og aðferðum sem notaðar voru á ólíkum tímum og leitast er við að lýsa þeirri þekkingu sem starfið byggir á. Hugmyndafræðilegar stefnur innan heilbrigðisþjónustunnar eru greindar, svo og hugmyndir um samspil líkama og sálar, holdgervingu, heilbrigði og áhrif umhverfis á heilsufar. Samskiptum starfsmanna og sjúklinga eru gerð ítarleg skil. Að lokum er fjallað um stefnumörkun sem tengist heilbrigðisþjónustunni, framtíð velferðarþjónustu og hlut hjúkrunar innan hennar.

Útgáfuár: 2005

Þýðing: Þröstur Ásmundsson og Arthúr Björgvin Bollason sem einnig ritar inngang.

Erasmus frá Rotterdam var einn merkasti fræðimaður Evrópu á fyrri hluta 16. aldar. Hann var prestur og guðfræðingur og lagði mikið af mörkum á sviði biblíurannsókna, meðal annars gaf hann út endurskoðaða latneska þýðingu á Nýja testamentinu sem lútherska kirkjan studdist opinberlega við fram á 19. öld. Hann var ætíð gagnrýninn á spillingu og veraldarvafstur kaþólsku kirkjunnar en skoraðist undan því að ganga til liðs við Lúther, enda taldi hann að umbótum yrði betur komið fram með friðsamlegum hætti, í sátt við kirkjuna. Bréfaskriftir guðfræðinganna tveggja um trúfræðileg efni eru merkilegur kafli í sögu kristninnar, og ekki síður ritdeilan sem spratt af því að Erasmus tók upp hanskann fyrir kaþólsku kirkjuna. Rit Lúthers, Um ánauð viljans, sem einnig hefur komið út sem Lærdómsrit, var einn ávöxtur deilu þessara merku hugsuða.

Lof heimskunnar er skopádeila þar sem heimskan kveður sér hljóðs og rekur hvernig menn og jafnvel guðir eigi henni allt að þakka sem nokkurs er virði. Á öllum sviðum mannlífsins útmálar hún hlutskipti heimskingjanna sem hið vænsta hnoss en líf vitringa sem píslargöngu. Eins og nærri má geta ríður heimskan ekki við einteyming í bókinni, en undir býr boðskapur um fegurra mannlíf, hógværð og andlega spekt sem Erasmus taldi að samtímann skorti. Heimskan gerir gys að mönnunum, sér í lagi þeim sem hreykja sér hátt og reyna að sýnast vitrari en þeir eru, og skopskyn höfundarins stendur enn fyrir sínu, sem og ádeila hans á mannlega háttu.

Verkið var frá upphafi víðlesnasta rit Erasmusar og í kjölfarið fylgdu ótal stælingar þar sem mannlegir lestir og ýmsar skepnur eru látin flytja lofræður um sjálf sig. Eitt slíkt rit varð jafnvel til á Íslandi, Lof lyginnar eftir Þorleif Halldórsson, sem einnig hefur komið út í Lærdómsritaröðinni. Með því að búa gagnrýni sína, sem um margt var beint gegn kirkjunnar mönnum, í búning skopleiks komst Erasmus upp með beittari árásir á þá ósiði sem viðgengust, án þess að styggja yfirboðara sína og samherja innan kirkjunnar.

Arthúr Björgvin Bollason gerir ævistarfi og áhrifum Erasmusar rækileg skil í inngangi sínum.

Inngangur: Halldór Hermannsson í þýðingu Þorsteins Antonssonar.

Lof lyginnar er háðsádeila af þeirri gerð sem nefnd hefur verið trúðskaparmál, sniðin eftir bók Erasmusar Lofi heimskunnar, sem einnig er Lærdómsrit, og mun vera eina slíka verkið sem kunnugt er að hafi verið ritað á Norðurlöndum fyrr á öldum. Bókin þykir meðal annars merkileg fyrir þær sakir að þar gætir í fyrsta sinn eftir siðaskipti gagnrýnisanda gagnvart rétttrúnaði kirkjunnar í íslenskum bókmenntum.

Þorleifur Halldórsson hafði á sinni tíð mikið orð á sér fyrir gáfur og lærdóm, hann var studdur til mennta af Jóni Vídalín og umgekkst á námsárum sínum í Kaupmannahöfn nokkra mestu frammámenn í menningarlífi borgarinnar. Hann lést aðeins þrítugur að aldri árið 1713, þá tiltölulega nýorðinn rektor Hólaskóla, en Lof lyginnar skrifaði hann um tvítugt á siglingu sinni til háskólanáms í Kaupmannahöfn og þá á latínu.

Í verkinu stígur Lygin fram persónugerð og flytur sjálfri sér varnarræðu. Henni þykir þarft að benda mönnum á mikilvægi sitt og árétta að öll svið mannlífsins séu lituð af lygi og tilgerð allt frá því að lygi breytti hinum fyrsta manni í aldingarðinum Eden. Það að vera maður er því að vera lygari.

Höfundurinn þýddi bókina sjálfur yfir á móðurmálið og bætti við eftirmála þar sem hann varar við þeim misskilningi að ásetningur hans sé í raun að hvetja til lyga, enda áttu Íslendingar ekki að venjast bókmenntum af þessum toga. Hann brýnir fyrir fólki að þekkja málefni frá báðum hliðum og tilgangurinn að baki háðsádeilunni er ljóslega að örva menn til gagnrýninnar og upplýstrar hugsunar í stað þess að trúa valdhöfum í blindni. Slíkur boðskapur átti betri möguleika á að sleppa athugasemdalaust framhjá kirkjunnar mönnum og stjórnvöldum ef hann var í gamansömum búningi og það hefur sennilega átt þátt í því að Þorleifur valdi þetta form.

Ritgerðin vakti litla athygli framan af en virðist, sé miðað við fjölda eftirrita, hafa náð vinsældum víða um land á 19. öld. Auk þess að eiga merkan sess í íslenskri bókmenntasögu er hún rituð af snerpu og hugkvæmni og full af áhugaverðum skírskotunum til samtíma síns og mannlífsins yfirleitt.

Með bókinni fylgir fróðlegur inngangur Halldórs Hermannssonar um ævi Þorleifs, tíðarandann í upphafi 18. aldar og upphaf þeirrar bókmenntagreinar sem Lof lyginnar fellur undir.

Þýðing: Reynir Axelsson.
Inngang ritar C.P. Snow.
1972.

G. H. Hardy (1877-1947) var heimskunnur breskur stærðfræðingur í Cambridge á fyrri hluta 20. aldar. Hann er þekktur fyrir framlag sitt til talnafræði og stærðfræðilegrar greiningar, en utan fræðaheimsins hefur tvennt einkum haldið nafni hans á lofti. Annað er að hann uppgötvaði árið 1914 indverska stærðfræðisnillinginn Ramanujan, hjálpaði honum að komast til Englands og starfaði með honum allt til dauða Ramanujans 1920. Hitt er þessi litla bók.

Bókin er eins konar fagurfræði stærðfræðinnar, rituð seint á ævi Hardys þegar hann fann að sköpunarmáttur sinn og starfsgeta voru farin að þverra. Hún er skrifuð af hvötinni til að réttlæta val sitt á ævistarfi í augum sjálfs sín og fyrir öðrum mönnum og til að sýna fram á hvers vegna hann taldi hreina stærðfræði þess virði að rannsaka, óháð hagnýtri notkun hennar. Hardy leit svo á að stærðfræðiiðkun væri ekki lýsandi eða fræðandi starf, heldur fyrst og fremst skapandi iðja og er tónn verksins í aðra röndina þrunginn depurð höfundarins sem fannst hinir skapandi hæfileikar sem til þyrfti vera að hverfa með aldrinum. Á hinn bóginn er bókin leiftrandi andrík og skýr; hún veitir einstaka innsýn í viðhorf stærðfræðings í fremstu röð til viðfangsefnis síns og um leið eðli og markmið hreinnar stærðfræði. Því má segja að hún beri sköpunarkrafti höfundarins þrátt fyrir allt fagurt vitni. Hardy beinir máli sínu til hins almenna lesanda, til leikra ekki síður en lærðra, og fjallar um stærðfræðina án nokkurra flókinna útreikninga. Hann lýsir fegurð hennar, sem honum finnst sambærileg við fegurstu ljóðlist og málaralist. En Hardy var einnig mikill friðarsinni og mælir gegn því í bókinni að mælistika hernaðarlegrar beitingar sé lögð á gildi stærðfræðilegra og vísindalegra rannsókna.

Inngangur Málsvarnar stærðfræðings eftir C. P. Snow er sjálfur gullmoli. Rithöfundurinn Snow lýsir þar samtíðarmanni sínum og vini af mikilli næmni og listfengi, svo að persóna hins sérstæða stærðfræðings stendur lesandanum lifandi fyrir sjónum.