Þýðing: Hólmgrímur Heiðreksson

Inngang ritar Ásdís R. Magnúsdóttir

Voltaire er Íslendingum að góðu kunnur, enda hafa hin kostulegu ævintýri Birtíngs í þýðingu Halldórs Laxness ætíð átt miklum vinsældum að fagna. Sú þýðing kom fyrst út 1945 en var svo birt sem Lærdómsrit þrjátíu árum síðar. Nú, eftir önnur þrjátíu ár, fáum við loks annað meistaraverk Voltaires upp í hendurnar í íslenskri þýðingu. Zadig eða örlögin var birt hérumbil áratug fyrr en Birtíngur og er einnig svokallað „heimspekilegt ævintýri“. Sagan snýst um heimspeking í Babýlon til forna, Zadig að nafni. Reyndar er alls ekki auðleikið að átta sig á því hvenær Zadig á í raun að vera uppi. Það er látið liggja á milli hluta. Sagnfræðilegar skírskotanir eru skekktar og afskræmdar til að ljá sögunni ævintýralegan og framandi blæ. En undir niðri fjallar þessi skringilega gamansaga um hamingjuna sjálfa og hin óflýjandi örlög mannsins.

Í upphafi sögu leikur allt í lyndi: „Með allan sinn auð, og þar af leiðandi mörgu vini; með sína góðu heilsu og aðlaðandi útlit … hélt Zadig að hann gæti orðið hamingjusamur.“ En örlögin eiga vanda til að leika menn grátt. Síðar yfirgefur Zadig Babýlon og fyllist efasemdum um lífsins lystisemdir. Hvernig stendur á því að vondir menn og illgjarnir fái höndlað hamingjuna en prúðmenni missi ávallt af henni? Allt er hverfult í hinum stóra heimi, ástin og auðurinn, vísindin og vinfengið, örlætið og réttlætið. Seinna opnast hugur Zadigs nokkuð og hann skilur lífið í stærra samhengi sem gerir vansæld hans að aumu smáatriði í samanburði. Hið illa hefur hlutverki að gegna í heiminum, án þess væri hið góða ekki til. En Zadig á erfitt með að fallast á þvílíkar útskýringar og heldur för sinni áfram. Ævintýrin eru kostuleg og minnisstæð, þau minna um margt á ferðalög Birtíngs. En vitanlega er Zadig eða örlögin einnig stórfelld háðsádeila á þjóðfélagið og hugmyndafræði 18. aldar, þótt bein árás á meinta bjartsýnisheimspeki Leibniz komi ekki fram fyrr en í Birtíngi. Voltaire notar Zadig t.d. til að draga dár að trúarbrögðum síns tíma. Hann hneykslast á furðulegum kreddum þeirra, t.d. bláu banni við því að leggja sér grýfon til munns, en sú fuglategund er ekki einu sinni til. Hér er á ferðinni snilldarverk eftir einn mesta stílsnilling sem sögur fara af og þýðing Hólmgríms Heiðrekssonar er lipur og skemmtileg, en hann skrifar einnig ítarlegar skýringar við verkið.

Ásdís R. Magnúsdóttir ritar fróðlegan inngang að sögunni og gerir góða grein fyrir birtingu verksins á sínum tíma og hinum ýmsu skírskotunum þess, t.d. í þjóðfélagsástandið og ævi Voltaires sjálfs.